Kuzu Kuzu

Çok masum bir duruşları var değil mi? 

Hüseyin Cem ÇÖL

4 Ekim 2013 - H 309 

"Hayat Tatlı Zehir" : Hayat Güzel, Dünya Yalan

HAYAT TATLI ZEHİR
Haz.: Ümit Bayazoğlu
Türkiye İş Bankası Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2007, 440 s.  

İç Kapak

s.47

s.52

s.305

s.397

s.440 - Son Sayfa

Arka Kapak

Seksenli yıllarda, genellikle lig maçları Pazar günleri yapılır, belki bir ya da iki maç Cumartesi gününe bırakılırdı. Cuma ve Pazartesi maç yapma tuhaflığı, futbolun tamamen endüstrileştiği çağımıza özgü bir ucubedir, bu ucube üzerine ne dense ne söylense yeridir, lakin beni affedin, akşamın şu saatinde ağzımı bozmayayım. 

Evet, maçlar ekseriyetle Pazar günü yapılır, hemen o akşam Spor Stüdyosunda Tansu Polatkan'ın, o insanı bezdiren sakin sesiyle tüm maçların golleri arka arkaya izlenirdi. Tartışmalı pozisyonların bitmek bilmez tartışmasını yapma geyiği henüz keşfedilmemişti. Sadece maçın özeti yayınlanır, üzerine abartıya kaçmadan birkaç dakikalık yorum yapılır, programı unutturan reklama falan girmeden, hadi çok çok "bir reklam" girerdi, sonraki maça geçilirdi. 

Birkaç dakikalık maç özetleri bile, dönemin darbeci zihniyetinin yansımasıydı. Kışla zihniyeti maç yayınlarına bile sirayet etmişti. 

Maç özeti şu sıraya göre cereyan ederdi:

1.Maç öncesi İstiklal Marşı okunuyor. 

2.Başlama vuruşu yapıldı.

3.Gol oldu.

4.Hakem düdüğünü öttürüyor, ilk yarının bittiğini ilan ediyor ve topu eline alıyor. 

5.İkinci yarının başlama vuruşu.

6.Bir gol daha. 

7.Kırmızı kart gören bir oyuncu.

8.Hakemin bitiş düdüğü. 

Zaten üç dakkalık görüntü içinde, farzı ayinmiş gibi, her iki yarıdaki başlama vuruşlarını ve bitiş düdüklerini de izlerdik. Sanki, TRT maçı bize sunmuyordu da, biz kimdik ki zaten, yönetime rapor veriyordu: O başlama ve bitiş düdüklerinin yayınlanmasının tek sebebi, maçın kesinlikle oynandığının bir kanıtı niteliği taşımasıydı.

Bu yılın Nisan ayında satın aldığım ve okuduğum "Aydın Boysan Kitabı"ndan birkaç sayfanın fotoğrafını çekip bloga ekleyince, kendimi seksenli yıllarda maç özeti yayınlayan TRT gibi hissettim: Kapak, iç kapak, okunan sayfalardan bir kaç demet, son sayfa, arka kapak. Değme askeri törenlere taş çıkartan bir sıralama. 

Anlaşılan, çocukluğumuzu geçirdiğimiz seksenler içimize iyice işlemiş. Ne kadar büyüsek de, ne kadar askeri vesayetten kurtulsak da, ne kadar sivilleşsek de, yok, tortu çökmüş biz de, çıkmamacasına.

Hüseyin Cem ÇÖL

4 Ekim 2013 - H 309

Yeğenlere Hafta Sonu Dersi

Trabzon’da yine gri bir sabah. Şikayetim yok. Gri Trabzon’a yakışıyor. Küçük kızım televizyonu açmış “Hediyeci Ejderha Dibo”yu izliyor. “Hem hediyeci hem ejderha ne ayak?” diye düşünürken mecburen ben de ekranın karşısında çakılı kalıyorum. “Dibo” sevimli, şaşırtıcı ve eğlenceli bir karakter ama elbette bir “Pepe” değil. Okeye dördüncü arasam Dibo’yu değil, Pepe’yi tercih ederdim. Onbeş dakkalık seyirden benim vardığım sonuç bu.  

Dibo ve türevleriyle günümü ekran karşısında geçirmek istemediğim için, şu yalan dünyadaki en büyük eğlencem olan “slayt” işini tamamlamak üzere fakülteye geldim. Vatan gazetesinde okuduğum küçük bir haber, beni en büyük eğlencemden bir müddet alıkoydu. Haber şu:

“Kazada kızı ölen babaya haciz şoku

Mersin’in Tarsus ilçesinde trafik kazasında yaşamını yitiren 13 yaşındaki Devrim Polat’ın ölümüne neden olan sürücü hakkında baba Şeyho Polat, 80 bin liralık tazminat davası açtı. Mahkeme, sürücünün aileye 50 bin lira tazminat ödemesine karar verdi, 30 bin liralık kısmını ise reddetti. Ancak sürücünün bir geliri ve mal varlığı olmayınca tahsilat yapılamadı. Buna karşın Borçlar Kanunu’na göre Serdar Köse’nin avukatı da ret edilen miktar olan 30 bin TL üzerinden kanuni vekalet ücreti olan 6 bin TL için Polat Ailesi’ne icra takibini başlattı. Lojistik firmasında şoför olarak çalışan 3 çocuk babası Şeyho Polat’ın 900 TL’lik maaşının 225 TL’ne haciz konuldu. Şeyho Polat, “Hem kızım öldü, hem tazminat davasını kazanmama karşın para alamadım, hem de kızımın ölümüne neden olan kişinin avukatına avukatlık ücreti ödemek zorunda bırakılıyorum. Bu nasıl kanun?” dedi.”

Rahmetli Mehmet Ali Birand’ın deyimiyle “sokaktaki vatandaş” bu haberi okuduğunda, bu ülkede adalet olmadığını, kanunların haklının değil haksızın yanında olduğunu, hukuk sisteminin düzgün işlemediğini düşünecektir.

İlk bakışta bir adaletsizliğin göze çarptığı da muhakkak.

Peşin yargıya varmadan biraz düşünelim.

Davacının avukatı tazminat talebini ne olur ne olmaz diyerek düşük tutsaydı ve dava dilekçesine o büyülü “fazlaya ilişkin haklarımız saklı kalmak kaydıyla” ifadesini ekleseydi yine sonuç böyle mi olacaktı?

Olmayacaktı.

En azından karşı tarafa vekalet ücreti verilmesine gerek kalmayacak, aleyhine icra takibi yapılmayacak ve maaşına haciz konmayacaktı.

Avukat çıtayı yüksek tutmuş, hakim de avukatın beklentisinin altında bir tazminat tespit etmiş, sonuçta olan davacıya olmuş ve ortaya “adaletsiz” bir manzara çıkmış.

Kıssadan hisse : “Usûl, esastan önemlidir, yeğen!”

Hüseyin Cem ÇÖL

 28 Eylül 2013 – H 309  

Yol Gösterene Sevgi, Saygı, Şükran ve Rahmet…

"Vade tekmil olup ömür dolmadan

Emanetçi emanetin almadan

Ömrünün bağının gülü solmadan 

Varıp bir canana ıhrar verdin mi?"

Bir yıl önce, bugün, akşam dersini bitirdikten sonra yorgun argın eve gelip televizyon karşısına geçtiğimde, halk ozanı Neşet Ertaş’ın vefatını öğrenmiştim. O an, bedenime ansızın ikinci bir yorgunluk çökmüştü. Sessiz sedasız gözlerimden akan birkaç damla gözyaşı, ağzımdan dökülen rahmet dileklerine karışmıştı.

Bir yıl içinde, nerdeyse her gün, en az yarım saat, bazen bir saat dinledim Neşet Ertaş’ı. Hocanın ilminden pay kapmaya çalışan bir talebe edasıyla pür-dikkat, kendimi vererek, hatta adayarak. Her dinleyişimde biraz daha piştim, biraz daha olgunlaştım. “İnsan” olma yolunda beni besleyen ana damarlardan biri oldu Neşet Ertaş.

Bir yıl sonra, bugün… Sevgi, saygı, şükran ve rahmetle anıyorum kendisini. İyi ki yaşadı, iyi ki biz faniler tanık olduk onun yaşamına ve iyi ki hala yaşamakta… Çünkü, gerçek sanatçılar, eserleri var oldukça, yaşamaya devam ederler.

Şimdi bana az müsaade. İmtihanı zor bir dersim var. İmtihanı zor ama şükürler olsun hocam sesiyle, sazıyla, sözüyle ve özüyle kemâlatın doruğunda. Gassal elinde meyyit gibi kendimi teslim edersem, biraz daha “insan” olacağım sayesinde.

Dersin konusu : “Yolcu”.

Hüseyin Cem ÇÖL

25 Eylül 2013 – H 309 

A Yüzü

Her 18 Eylül, içimizde kanayan bir yaradır.

Hüseyin Cem ÇÖL

18 Eylül 2013 - H 309

“Ay Büyürken Uyuyamam” : Bu Cennet Bu Cehennem

"Ay Büyürken Uyuyamam"

Olimpiyatları kazanamayınca verilen tepkilerle, Necati Cumalı’nın bu hikayesinin, Şerif Gören’in bu filminin anlatmak istediği ne güzel örtüşüyor:

Biz bu topraklarda yaşayanlar, hayatı birbirimize zehir etmeyi çok iyi biliyoruz. Mutluluk durağan bir kavram ve galiba durağanlıktan sıkıldığımız için mutluluğa giden tüm yolları itinayla kapatıyoruz. Biz, ancak kavga ettiğimizde hayatı anlamlandırdığımızı, hayata anlam kattığımızı zannediyoruz. Barışarak değil savaşarak; üreterek değil didişerek; paylaşarak değil kapışarak; konuşarak değil başkasının sözünü boğarak geçirilen bir zaman kaybı bizimkisi.

Biz mutlu değiliz, çünkü içimizde barış yok; madem biz mutlu değiliz, o halde kimse mutlu olmasın. Bütün derdimiz bu.

Hüseyin Cem ÇÖL

9 Eylül 2013 – H 309 

Yolda Bir Kedi Ölüsü

“başka ölümler çeker bizi 

/ ve bazen başkaları 
/ ölümü çeker bizim için”

İsmet ÖZEL

Çok uzaktan gördüğüm yol ortasındaki karaltının, bir karton ya da gazete parçası olmasını içtenlikle diledim. Fakat pekala biliyordum kendimi kandırmaya çalıştığımı. Yaklaştıkça karaltıya, karaltı belli etti kendini. Başı bir yana, kuyruğu öbür yana düşmüş bir kedi ölüsü bu. İki tekerleği ortalayıp yavaşça geçtim üzerinden. Bir başkasının, başkalarının benim sebep olduğumu düşünebileceği aklıma geldiğinde, birden kendimi aklama çabası içinde çırpınırken hissettim. Akabinde bu aklama çabası beni utandırdı. Önemli olan neydi? Bir canlının (velev ki bu canlı bir kedi olsun) acı ölümü mü, yoksa bu ölüme tanıklık etmenin iç sıkıntısı mı?

Açıyorsun gazetenin üçüncü sayfasını. Fatma Sibel Sevinç (39), Emrah Akbulut (20), Ruhi Yöney (27) için de yol bitmiş, yolculuk sona ermiş. Aynı sıkıntı yine kapladı içini. Artık gazetenin üçüncü sayfalarını okumamalısın. Bu mudur vardığın sonuç?

Biz kaçsak da karaltı hep yolun ortasında çıkacak önümüze. Ansızın. 

Ta ki, kendimiz karaltı olana dek. 

Hüseyin Cem ÇÖL
8 Eylül 2013 – H 309 

İki Şiir Üzerine Sesli Düşünceler

Cuma akşamı Orhun Basat’ın “Acılar Gece Gezer” isimli minik bir şiir kitabını okumuştum. Orhun Basat tanınmış bir şair değil, ki bende Cuma günü kitabını elime alana dek, adını hiç duymamıştım. Orhun Basat’ın çoğu şiiri vasattın altındaydı, bazı şiirlerinin ise pürüzsüz, yalın bir tadı vardı. Ki, bu tür şiirlerinden ikisini bloguma da almıştım. Şimdi, bloguma aldığım şiirlerinden birini, üzerine daha sonra sesli düşünmek üzerine yeniden buraya alacağım:

KAYBOLUP GİTTİ SESİM

Yıllardır sevdiğime, ne olur inansana

Tükeniyor günbegün, tükeniyor nefesim

Gücüm kalmadı artık, ne olur sarılsana

Gecenin ortasında kaybolup gitti sesim.

Çekmedi böyle acı; Kerem, Kerem olalı

Kalmadı yaşamaya, ne gücüm ne hevesim

Tükendi bütün renkler, bak gözlerim kapalı

Gecenin ortasında kaybolup gitti sesim.

***

Aşağıdaki şiiri ise www.ismetozel.org sitesinden aldım. Şiir sitede, “İsmet Özel’in Son Şiiri” üst başlığıyla verilmiş. Şiiri okudum, hatta birkaç defa okudum. Önce şiiri buraya alayım, sonra üzerine biraz kelam laf edeceğim.

ORTA YAŞLI BÜRÜMCÜĞÜN NİNNİSİ

Her annesi ölenle denize açılmayın

Küser birgün bakarsın saksağan saksağana

Bırak çoğul erisin tığ teber yürek yağın

Tere kaç kere batmış kapkara anakara

Yumurta topuk boyu ampule yetmez eni

Arpacık gözde çıkar gez kerteriz taşıtan

Çağız katkısız motor diziyle ezileni

Aygırlar sorumlu mu çıldıran yüzbaşıdan

Kamerada tut iffeti aşkımız kamarada

Silinen borçlarımız dikilen kızlık zarı

Keşiş cazda cezalı duşun kamı arada

İskanbilli iskarpin işitince azarı

Böyle ayıp şeylerden ninni yapmamış olsak

Boynu düzce devenin gazeteler yazmadan

Kapmadan da parayı un eler miydi kaltak

Hikmeti ne inmenin yalnayak ayazmadan

Şıkıdım tek başına bir kilidi kaldırmaz

Çiftleştir şıkıdımı sür yorgunu yokuşa

O zaman ayıktırır ustasını samt çömez

Bikini demezler mi dönünce mayo kuşa

Oturmadı yerine lâf kocaman gedik dar

Latinci danışmanlar bi söylerse ikidir

Köydekilerin aklı farza erene kadar

Tilki kümese girer gerisini sen getir.

***

Şunu belirtmek zorundayım. Bu yazıda amacım, tanınmamış bir şairle, tanınmış bir şairi karşılaştırıp, birini diğerine tercih etmek falan değil. Amacım, hala çok acemi bir şiir okuru olarak, şiirin işlevi ve bu işlevi yerine getirme yöntemi üzerine cahilane bile olsa sesli düşünme denemesi yapmak. Cahil cesaretiyle bismillah deyip başlayayım.   

Orhun Basat’ın şiiri pürüzsüz, sade, apaçık. Belki de bu yüzden derinliksiz, yüzeysel. Şiiri, bizi uğraştırmıyor. Sevimli bir çocuk yüzü gibi. Okuyoruz, hoşlanıyoruz o kadar. Bitti. 

İsmet Özel’in şiiri ise, tam aksi. Derinlikli ama pürüzsüz değil. Okuru uğraştırıyor. Her kelime daha doğrusu imge üzerinde durmayı gerektiriyor. Bilmece gibi, şairin ne demek istediğini, ne aktarmak istediğini, ne duyumsatmak istediğini çözmemiz gerekiyor. Ben kendi adıma, 15 yıldır İsmet Özel şiirlerini ve yazılarını çok sıkı olmasa bile takip eden biri olarak, bu şifreyi HÂLA çözemediğimi açıkça söylüyorum. Bu şiirden hiç birşey anlamadım. Şimdi, bu noktada, sevgili blogcu (Mirzabey)’in, benim bir yorumuma yazdığı cevabını hatırlamak gerekir: “… anlaşılma/anlaşılmama üzerinde durmaktansa, okuduğunuzda hisleriniz azıcık değişebiliyorsa, okuyunca kalbiniz azıcık daha hızlı atıyorsa şiir yerini bulmuş sayılır.” Anlamak, zihni bir faaliyet, yani beynimizle ilgili. Hislerin değişmesi, kalbin azıcık daha hızlı atması ise kalple ilgili. Bu durumda “şiir akla değil kalbe hitap eder” denebilir mi? (Mirzabey)in yorumundan, anladığım kadarıyla sanki bu sonuç çıkıyor.

Şahsi düşüncem şudur: Ben, şiiri “duygu ve düşüncelerin estetik bir biçimde terkip edildiği metinler” diye tanımlıyorum. Bu anlamda şiir hem akla, hem kalbe hitap eder, etmelidir. Çünkü içinde hem duygu, hem de düşünce mündemiçtir. “Has” şiir, pekala anlaşılabilir bir metindir, hatta anlaşılması gerekli bir metindir. Anlama/anlaşılma süreci kısa ya da uzun olabilir; anlamanın içeriği ve boyutu, kişiden kişiye farklılık da gösterebilir. Fakat, her şiir mutlaka akla hitap ettiği için “anlaşılmak” ve kalbe hitap ettiği için “hissedilmek” için yazılır. İyi şiir, başarılı şiir, güzel şiir; işte bu akıl ve kalp arasında kurulan dengeye göre belirlenir. Terazinin kefeleri ne kadar eşitse, şiir o kadar iyi, başarılı ve güzeldir. Bundan başka, şiirin hitap ettiği alıcılara (yani kalp ve beyne) gönderilen dalgaların, dengede olmasından başka yeterli düzeyde olması da gerekir.

Şimdi yazdıklarımı toparlayayım. İyi şiirin iki ölçütü var kanımca:

1-     Hem akla, hem kalbe hitap edecek ve bu hitap “dengeli” olacak.

2-     Akla ve kalbe hitap ederken; “duygu ve düşüncelerin terkibiyle oluşan metin” belli bir frekansın üzerinde olacak. Ne kadar üzerinde olursa o kadar iyidir.

(Şimdi bana şekilci diyenler çıkabilir. Bu ithamı, başka vesilelerle yapanlar da çok oldu. Aldığım eğitim ve kişilik yapım, kavramları unsurlarına ayırarak ve kategorize ederek düşünmemi sağlıyorsa, bundan şikayetçi olmadığımı, aksine övünme payı çıkarttığımı söylemek isterim.) 

Bu iki ölçütü baz alarak, Orhun Basat’ın ve İsmet Özel’in şiirlerini kendimce analiz edeyim.

Orhun Basat’ın şiiri anlaşılabilir, net. Eh, inkar etmeyelim, gönül telimizde de hafif kıpırdanmalar yapmıyor değil. Yani birinci ölçüt tamam. Fakat, ikinci ölçütte sorun çıkıyor. Şiiri, bir kez okuyoruz ve tüm gizlerini, sırlarını keşfediyoruz. Belki kıyıda köşede bir şey kalmıştır umuduyla bir kez daha okuyoruz ve son kırpıntıları da topluyoruz. Sonra bir daha okumaya gerek kalmıyor. Çünkü, şiirin bize vereceği bir şey kalmadı artık. En çok iki okumada tamam. Derinliği bu kadar. Yüzeysel. O halde, bu şiir, belli bir frekansın üzerine çıkamamış. (“Bu frekans dediğin neyin nesidir?” diye düşünenler olabilir. İhtimallerden birini yazayım da görüşlerimin değerlendirilmesi kolay olsun: Örneğin, “sadece bir okur tarafından okunma sayısı”.)

İsmet Özel’in şiirine gelince… Elbette kendi adıma konuşuyorum, ben bu şiirden bir şey değil hiçbir şey anlamadım. Peki bu şiir akla hitap etmiyor mu? Etmediğini kimse söyleyemez. Onca laf, boşluk doldursun diye şiire boca edilmiş olamaz. Her kelimenin, şairce malum ve okurca keşfedilmeyi bekleyen bir “anlamı” var, ki biz buna “imge” diyoruz. Fakat, bu imgeler o kadar muğlak ve karmaşık ki, imgeleri deşifre etmek epeyce güçleşiyor. Ki, İsmet Özel’in fikri yapısına pek de yabancı sayılmayan ben bile, şiirden hiçbir şey anlamadığımı söylüyorsam, varın İsmet Özel ismini ilk kez duyan okurların halini siz düşünün.

Düşüncelerimi daha basit anlatayım da ne dediğim belli olsun. İsmet Özel’in bu şiiri “anlaşılamıyor ama anlamsız değil”. Elbette herkesin anlama eşiği farklıdır. Benim anlama eşiğim de düşük olabilir. Gam değil! Ben, şiir seven ve okuyan kitleyi düşünerek bir genelleme yaptım. Akla hitap eden ama “ulaşmayan” bu şiir, peki kalbe hitap ediyor mu ve ulaşıyor mu? Şiiri okuduğumuzda, (Mirzabey)in deyimiyle, hislerimiz azıcık değişiyor, kalbimiz daha hızlı atıyor mu? Bu soruyu da, her okur kendince farklı cevaplandırabilir. Ben, İsmet Özel’in şiirlerini, daha doğrusu sadece Erbain’i, kasetten epeyce “dinlemiş” biriyim. O yüzden, İsmet Özel’in şiirlerinde, müthiş bir iç ahenk, iç musiki seziyorum ve belki de sadece bu yüzden, O’nun şiirlerini “kayda değer” buluyorum. Bu şiirinde de, o tanıdık ahengi (sözcükler arasındaki uyumu) sezdim, kelimelerin dansına şahit oldum ve bu yüzden bir daha, bir daha okudum.

Sözün kısası, İsmet Özel’in şiiri, akıl ile kalp arasında denge kurabilmiş değil. Akla değil daha çok kalbe hitap ediyor. Akla da hitap ediyor ama hedefe ulaşmıyor. Şiir, estetik duygularımızı okşuyor ama kelimeler birleşince cümle haline gelemiyor. Yani, sözün kısası, birinci ölçüt eksik şiirde. 

İkinci ölçüte bakalım. “Akla ve kalbe hitap ederken; duygu ve düşüncelerin terkibiyle oluşan metin, belli bir frekansın üzerinde olacak, hatta ne kadar üzerinde olursa o kadar iyidir.” demiştik. Ve frekansın karşıladığı ihtimallerden birinin “sadece bir okur tarafından okunma sayısı” olduğunu belirtmiştik. Bu şiir, kaç okumayla bitirilir? Biraz daha net sorayım. Bu şiirin gizleri kaç okumada çözülür ve bu şiirden alınan haz kaç okumada biter? Herhalde bu sorunun cevabı, Orhun Basat’ın şiiri için yazdığımız cevapla aynı değildir. Elbette kat be kat fazladır. İşte bu fazlalık, bu şiirin kaliteli olmasının sonucudur. Bu nokta çok mühim. Çünkü, bu şiir ne kadar çok okunursa, “anlama/anlaşılma” eksiği kapanacak, yani şiir anlaşılacak ve “akla hitap etme ama ulaşamama” handikapı ortadan kalkacak, böylece akla ve kalbe dengeli hitap etme ölçütü kendiliğinden yerine gelmiş olacak.

Sözü şöyle bağlayayım. İyi şiirin tadını alabilmek ve gizlerini çözebilmek için “birikim” ve “sabır” gerekiyor. Yeterli birikime sahip olmayanlar ve sabır göstermek istemeyenler, Orhun Basat tarzı şairlerle oyalanabilirler. Şahsen ben oyalanmayı çok iyi beceririm.

  Butterfly Valley 
2006 - ANKARA

Sevgilerde

Sevgileri yarınlara bıraktınız
Çekingen, tutuk, saygılı.
Bütün yakınlarınız
Sizi yanlış tanıdı.

Bitmeyen işler yüzünden
(Siz böyle olsun istemezdiniz)
Bir bakış bile yeterken anlatmaya her şeyi
Kalbinizi dolduran duygular
Kalbinizde kaldı.

Siz geniş zamanlar umuyordunuz
Çirkindi dar vakitlerde bir sevgiyi söylemek.
Yılların telâşlarda bu kadar çabuk
Geçeceği aklınıza gelmezdi.

Gizli bahçenizde
Açan çiçekler vardı,
Gecelerde ve yalnız.
Vermeye az buldunuz
Yahut vaktiniz olmadı.

Behçet NECATİGİL

A r a f

Saçım ıslaktı. Saat sabahın beşiydi. 
Karanlıktı. 
"Sese" doğru yürüyordum. 
On beş yaşındaydım...

07.12.2005